LO “VALLO” ALPIN
PART DEL FAMÓS “VALLO ALPINO”, LAS VIAS MILITARAS DES VALS MAIRA, GRANA E ESTURA SON ESTAAS REALIZAAS ESQUASI TOTAS EN LHI ANS TRENTA DEL NÒU CENTS.
Sovent eslonjant o arranjant tòcs de chamins e mulatièras jà presents en Piemont e desmantibulats en l’Uech Cents dai Francés. Aprés lo passatge de Niça e d’la Savòia a la França, per renforçar la nòva frontièra, en una detzena d’ans ven mai realizat tot lo sistèma defensiu dich “cinta di fòrts”, embè postacions, chamins e viòls.
Embè lo tractat de patz del 1947 las estructuras militaras s’la bòina italiana – fòrts, bunker, casermas e telefericas – venon destruchas o abandonaas, mas lhi chamins de servici, sovent bitumats, continuon a èsser adobrats per necessitats civilas, bèla si plan plan comença lo declin d’un patrimòni talament grand, qu’avia pus un administrator solèt mas era dividut entre Demani Militar, Comunas e Administracion Provinciala.
EN VAL MAIRA
LAS VIAS MILITARAS 194-195-201
En Val Maira lhi trabalhs d’engenharia començon ental 1937: Acelh per sa posicion era un ponch estrategic del sistèma defensiu, e en 3 ans a l’entorn d’la Comuna pareisson mai de 60 km de chamins. La Via militara 201 (Lo Sarèt – Sorças dal Maira – Sorça Bachassas) devia servir a collegar Lo Sarèt embè la via defensiva Sautron – Còl des Monhas. Realizaa a la perfeccion fins a Granjas Pausa, ental 1943 lhi trabalhs s’enterrompon laissant da finir 1500 m di 6500 prevists; encuei lo premièr tòc es bitumat, puèi deven esterrat e a la fin viòl.
EN VAL GRANA
LAS VIAS MILITARAS 208-209
En Val Grana, ente eron pas estaas realizaas de fortificacions permanentas, lo Còl dal Mul es endividuat coma ponch nevralgic. La Via militara 209 (Champ da Molin – Santuari Sant Manh) a dir lo ver ven realizaa dal Còrp Real del Geni Civil de Coni, e mec après passa a l’Administracion Militara. Lònja 6 km e encuei asfaltaa, ven bastia entre 1929 e 1936 per ajuar lo colegament des ruaas de Chastelmanh; ental 1954 la via passa a la Comuna de Chastelmanh que la bituma en lhi ans ‘60.
EN VAL D’ESTURA
LA VIA MILITARA 324
La Val d’Estura de Demont, importanta perqué da la plana d’Coni portava ental Delfinat a travers lo Còl d’la Madalena, presentava jà las importantas fortificacions de Vinai bastias despuei lo 1830, e la militara dicha Strada Destra Stura, realizaa entre 1935 e 1938 per jonher Bedoira a Peirapuèrc.
Ental Valon d’Sant’Ana ven ideaa una malha d’chamins que da Prat Long al Còl d’la Lombarda. Ental 1920 ven realizaa lo chamin que da Prat Long portava al Còl d’la Lombarda e Isola, en part sus las peaas de l’antica mulatièra del Valon d’Sant’Ana.